Hvað kemur í staðinn fyrir engan þorsk?

Síðastliðna viku hafa margir keppst við að tala niður mótvægisaðgerðir ríkisstjórnarinnar. Ég átti í fyrstu svolítið erfitt með að átta mig á því í hverju gagnrýnin fólst, en komst svo að því að hjá mörgum fólst hún í því að ríkisstjórnin hafði ekki búið til þorsk í staðinn fyrir þann sem hvarf.

Eða, að ríkisstjórnin átti víst að hjálpa þeim sem bjuggu við tímabundna skerðingu á þorskafla að þreyja þorrann og góuna. Þetta var semsagt þorskveiðifólk og því bar að hjálpa sem slíku.

Vinnuflokkur frá Rafmagnsveitum ríkisins kom í byrjun áttunda áratugarins til Raufarhafnar að vinna við spennistöð þar. Þeir þurftu að fá bíl með krana til að flytja spenninn. Það var ekki hægt að fá neinn bíl með krana í það verk. Þeir sem voru tiltækir þar sögðust bara flytja síld. Síldin var horfin og hefur ekki komið til baka. Það búa 40% færri á Raufarhöfn í dag en fyrir 10 árum.

Svipull er sjávarafli. Hvað ætli þeir telji sig græða sem skætast í því ef verið er að skapa fjölbreyttari störf fyrir ófaglært fólk?

Hér er ekki verið að draga fjöður yfir það, að þetta er hrikalegt áfall fyrir byggðir um allt land. Útgerðarmenn missa tekjur en hvert þorskkíló verður núna verðmætara og framlegð meiri um leið og skatti er aflétt af veiðileyfum. Sjómenn sjá að sama skapi fram á uppsagnir og færri úthaldsdaga, en þeir sem halda plássi fá líklega hærri hlut fyrir veitt tonn. Verra lítur það út fyrir fjölda ófaglærðra sem hafa ekki lengur vinnu í landi. Fjöldi útlendinga hefur sinnt þessum undirstöðuatvinnuvegi og má búast við að það fólk fái litla samúð Íslendinga, heldur flytji sig einfaldlega til þeirra staða þar sem nóg er vinnan.

Þegar upp er staðið er þetta hluti af þróuninni sem færir fólk frá jaðarbyggðum til staða þar sem vinnu verður að fá. Hér er ekki verið að fagna þeirri þróun, en hún er orðin yfir hundrað ára saga í þessu landi, nokkuð sem flestir myndu kalla staðreynd sem þurfi að viðurkenna og lifa eftir, ekki gegn.  Byggðir eru ekki annað en sá staður sem fólk hefur valið sér til búsetu. Við erum eitt land og eitt samfélag. Það er ekki áfall að fólk skuli flytja sig á milli staða, heldur hluti af heilbrigðu þjóðlífi. 

 

Þegar ég var vitavörður

Sumarið 1988 var ég vitavörður á Hornbjargsvita. Þetta hljómaði spennandi á þeim tíma, að komast út úr puðinu í bænum og í sældina úti á enda hins byggilega heims.
Ég var að vinna í steypuverksmiðju. Ég steypti, þurrkaði og hlóð á bretti 1000 sex tommu steypurörum þegar vel gekk. Það eru um 30 tonn á góðum degi. Þegar Þorbergur Þórsson stakk upp á að ég reyndi að komast í sumarvinnu á vita leist mér vel á. Hann hafði ráðið sig um veturinn á Galtarvita með Jóhanni Péturssyni.
Mér bauðst að vera um sumarið með Jóa á Hornbjargsvita. Þar hafði hann verið vitavörður í 25 ár þar til hann komst á eftirlaun 3 árum fyrr. Jói varð sjötugur þetta ár og hafði verið að taka að sér afleysingar á vitunum. Til aðstoðar fékk hann menn eins og okkur Þorberg.
Það er villandi að tala um vitavörslu á Hornbjargi á sumrin. Slökkt er á vitum fyrir norðan land 1. maí og kveikt aftur 15. ágúst, ef ég man rétt. Fyrir sunnan línu sem er held ég 65. breiddarbaugurinn, er hins vegar slökkt frá 15. maí til 1. ágúst. Það þurfti þess vegna ekki að sjá um ljósvitann. Ég fékk samt Jóa til að sýna mér handbrögðin við það, sem var auðfengið. Hins vegar var radíóviti þarna sem við máttum reyna að halda gangandi. Þegar þarna var komið sögu voru ekki margir sem notuðu radíóvita. Það voru þess vegna ekki keyptir í hann varahlutir en við höfðum nægan tíma að dútla í honum.
Aðalstarfið var við veðurathugun. Veðrið var tekið á þriggja tíma fresti allan sólarhringinn. Strangt til tekið gæti einn sinnt því. Á svona afskekktum stað þýðir það að það verða að vera tveir á staðnum. Ef annar veikist snögglega eða eitthvað ber út af getur hinn fengið hjálp og sinnt því sem sinna þarf í nokkra daga. Þegar allt gengur eins og það á að vera skiptum við með okkur vöktum, þannig að annar tók athuganir frá 9 að kvöldi til 6 að morgni, en hinn frá 9 að morgni til 6 að kvöldi. Við skiptum vikulega að taka dag- og næturvakt.
Á þessum tíma árs er bjart allan sólarhringinn og gott að lifa. Ég kom um miðjan maí. Við áttum að vera rúma tvo mánuði. Allir vitaverðir fengu staðaruppbót á frí, mismikið eftir þvi hversu afskekktur staðurinn var. Á Hornbjargsvita var fríið tvöfalt, en minna á öðrum stöðum. Launin voru strípaður lægsti taxti hjá Dagsbrún. Við fengum húsnæði, hita og rafmagn, en greiddum mat og allt annað sjálfir. Maður eyddi náttúrulega ekki miklu á þessum stað. Mig minnir að ég hafi keypt ég kexpakka og kartöflupoka til viðbótar við matarskammtinn sem Jói sá um, en afraksturinn eftir tvo mánuði urðu tæpar 50.000 krónur þegar upp var staðið.
Við vorum að leysa af Ólaf Þ. Jónsson sem er betur þekktur sem Óli kommi. Sameignarsinninn hafði komið þarna um haustið og var að fara í sitt fyrsta frí. Hann sagðist ætla til Sovétríkjanna áður en þau liðuðust undir lok, en ég held að hann hafi aldrei séð fyrirheitna landið. Jói vildi ekki tala við hann, þannig að ég fór yfir allt með honum þennan klukkutíma sem varðskipsmenn stoppuðu. Hornbjargsviti er í raun rétt sunnan við bjargið, í Látravík. Lending þar er svo góð sem engin. Þarna bjó enginn fyrr en nokkrum árum áður en vitinn var byggður 1930. Til að hægt sé að koma fólki og farangri í land þarf að vera nokkuð gott í sjóinn. Óla var greinilega farið að lengja að komast í frí. Hann tilkynnti allt í einu minna en hálfs metra ölduhæð, þar sem hafði verið yfir tveggja metra hæð. Vind hafði ekki lægt þannig að Jóa grunaði að ekki væri allt með felldu. Þegar varðskipið sigldi fyrir Horn og inn á móts við víkina sáum við að Jói hafði haft rétt fyrir sér, það var enn tveggja metra alda. Eftir að hafa ráðfært sig við Jóa ákvað skipstjóri að við skyldum samt prófa að taka land. Stýrimaður og fimm aðrir skelltu sér og okkur í flotgalla, hífðu út Zodiakinn og héldu af stað. Jói leiðbeindi inn á víkina og um leið og við vorum komnir á gúmmíbátnum á mannhæðarhátt dýpi var manni skipað út fyrir að draga bátinn í land. Við vorum fjórir sem það gerðu og þannig heilsaði Látravík mér. Jói var í stafni og benti okkur, til vinstri við þetta sker, til hægri við hitt og svo beint upp að stiganum sem lá 30 metra niður bjargið í fjöruna. Sem betur fer var renna og spil sem hægt var að nota til að draga upp farangurinn með. Allur farangur hafði verið settur í stóra svarta ruslapoka, sem stýrimaður setti hnút á og setti í annan poka með sömu tilfærslu þannig að allt komst nú þurrt í land. Sameignarsinninn lét okkur fá til fósturs stálpaðan hvolp sem hann kallaði Lappa. Hann sagði varðskipsmönnum að Rússar hefðu komið með á kafbát þegar þeir komu að heimsækja hann. Af hverju heitir hundurinn þá ekki Rússi, spurði ég. Hundurinn var veturgamall og var það heimskasta grey sem ég hef séð. Hann var að upplifa sitt fyrsta vor og við Jói vorum að reyna að ala hann eitthvað upp en gekk lítið. Hann elti hvern einasta fugl sem flaug, sem þýddi að það var mikið að gera hjá honum, því fljótlega varð bjargið eins og stórborg. Refirnir stríddu honum og höfðu gaman að.
Ég hélt að vorið væri að koma um miðjan maí, en fann fljótt að það hlýnar ekkert mikið á þessum stað, að minnsta kosti ekki þetta sumar, því hafísinn var ekki langt undan. Maður fann kalsann af sjónum. Ég man að það gat munað nokkrum hitastigum á okkur og Æðey, sem er næsti veðurathugunarstaður.
Nokkrir vinir höfðu boðað komu sína um Jónsmessu og voru fyrstu gestir okkar Jóa það sumarið. Upp úr því fóru að koma ferðamannahópar, fyrst frá Ferðafélaginu í byrjun júlí og skömmu síðar kom Gísli Hjartar með hóp hestamanna. Þetta var líklega fyrsti reiðhópurinn um Hornstrandir, því fólk fór þarna um áður á bát eða gangandi. Landið var slæmt yfirferðar og ekki talið fært hestum milli víkna. Þorvaldur Thoroddsen talaði um hestlaust helvíti. Vestfirsku hestamennirnir voru með úrvalsgæðinga með sér og kom í ljós að þeir fóru þetta nokkuð auðveldlega. Þegar þeir fóru, fór Lappi með þeim. Við reyndum að ná honum til baka en hann vildi ekki. Mér skilst að hann hafi endað á bæ í Djúpinu.
Um miðjan júlí var von á Óla til baka. Þremur dögum fyrr sáum við varðskip á ferð norður Strandir sem var að þjónusta sjálfvirku vitana. Þeir voru með þyrlu, flugu með fulla gaskúta og annað sem þurfti, skiptu um og tóku tómu kútana með til baka. Meðan skipið sigldi var eitt gengi í þyrlunni og annað sem tók til efni fyrir þá á skipinu. Það varð úr að ég fór með þeim inn á Ísafjörð og Jói sagðist myndu taka að sér athuganirnar þar til Óli kæmi til baka. Mér skilst að þeir hafi ekki ræðst við þegar að því kom. Þessar leiðir sem ég hafði vanist að labba og ætla mér einn og tvo tima til að fara, eins og yfir í Hornvík, urðu allt í einu að fimm mínútna ferð með þyrlunni í skipið sem dólaði fyrir norðan Hælavík, þegar við lentum. Þá var um tveggja tíma stím með skipinu inn til Ísafjarðar. Daníel sá um að skutla mér á völlinn þar sem beið flugvél. Klukkutíma síðar var ég svo kominn heim á Amtmannsstíg. Ég var kominn úr kyrrðinni.

Þeir dauðu hafa engan rétt

Ég hef oft heyrt að áróður geti ekki gert neitt illt. Þetta viðhorf virðist oft liggja að baki áróðursherferðum fyrir bættri umferðarmenningu.

Ég tel að því fé sem varið var í áróður fyrir minni hraða á vegum landsins hafi verið slæm ráðstöfun. Ekki einasta hefði verið hægt að verja fénu í aðrar og betri aðgerðir. Ég tel að alltof margt fólk hafi líka haldið að þar með væri nóg að gert.

Það hafði ekki tilætluð áhrif á hraðafíklanna að biðja þá að keyra hægar. Því meiri auglýsingar sem birtust þar um, því meiri hraði varð á vegum landsins og þeim mun meira fjölgaði dauðaslysum og örkumlum til lífstíðar vegna þess að árekstrar urðu á hraða langt fyrir ofan 100 km/klst.

Það var ekki fyrr en brugðist var við með meiri löggæslu að vandinn minnkaði. Nú hafa 8 farist í umferðinni á þessu ári en voru 18 á sama tíma í fyrra. Það er skelfilegt að hugsa til þess ef 15-20 manns hafa verið að falla á hverju ári og annar eins fjöldi að örkumlast fyrir lífstíð, sem hægt hefði verið að koma í veg fyrir, ef þessar aðgerðir hefðu hafist fyrr.

Það er einu sinni svo að flest okkar verða daglega að taka þátt í umferðinni, hvort sem okkur likar betur eða verr. Fyrsta skylda hins opinbera er að vernda líf og limi borgaranna. Þeir dauðu hafa engan rétt.

 

Stóra blaðamannamálið

Þau sem fylgjast með fréttum af íslenska glæpaheiminum reka sig fljótt á hvað þessi heimur er stór, af fréttunum að dæma.

Öll glæpamál eru fljót að verða að stóru málunum í meðferð fréttamanna. Vandinn er að greina á milli stóru fíkniefnamálanna, sem nú skipta tugum, þar sem hvert mál verður stærra en það sem á undan kom.

Einhvern tíma vildi fólk greinilega fara að skilja eitthvað á milli og fram komu stóra hassmálið, stóra e-töflumálið, stóra amfetamínmálið og stóra kókaínmálið. Þau urðu fljótt sömu viðleitni að bráð, ný mál komu fram sem voru stærri en þau sem á undan fóru og stóru málunum tók enn að fjölga.

Það eru kannski öll mál stór í litlu landi, en er nauðsynlegt að hamra á því? Væri hægt að finna nöfn á þessi mál?

Kannski er þetta bara stóra blaðamannamálið þegar upp er staðið. Of margir fréttamenn og of fáir lesendur. 

Fjölskyldan vinnur sigur

Það er merkilegt hvað þessi útvíkkaða teygjufjölskylda sem kölluð er íslenska þjóðin vill upp á dekk í samfélagi þjóðanna.

Sérstaklega er þetta áberandi þegar einhver fjölskyldumeðlimurinn verður frægur eða þegar fótboltalið fjölskyldunnar vinnur. Þetta stríðir gegn öllum líkindalögmálum, sem segir okkur að taka þau ekki of hátíðlega, heldur ögra þeim ef hægt er.

Stelpurnar hafa verið að standa sig með ágætum og strákarnir virðast vera að lifna til sigra á ný. Þau fá klapp á kollinn og verða stelpurnar og strákarnir okkar í smátíma. Af því að þetta er allt ein stór fjölskylda.

Það er merkilegt að sjá hvað Norður-Írar taka ósigrinum vel. Ég leit eitt sinn þarna í heimsókn meðan allir sprengdu alla. Það kom mér á óvart hvað þau eru góð heim að sækja. Þetta er einna gestrisnasta fólk sem ég hef hitt, á eftir íslensku sveitafólki. Þau eru bara ekki góð hvort við annað. Eitt dæmi um það er saga Neil Lennon.

Neil Lennon hefur spilað fyrir Celtic í Glasgow. Hann var fyrirliði norður-írska landsliðsins árið 2002 þegar honum og fjölskyldu hans bárust drápshótanir. Fjölskylda hans býr enn í Belfast og hann hefur ekki spilað með landsliðinu síðan.

Fleiri ferðamenn

Ég hef heyrt fólk halda því fram að margt væri hægt að gera á landinu annað en reisa fleiri álver til að vera vænni við umhverfið. Aukin ferðamennska hefur oft verið nefnd til sögunnar.

Það er gott fyrir þau sem vinna við ferðamennsku að vita að greinin hafi svona gott orð á sér. Það er þó varla hægt að segja að auknar ferðir erlendra túrista myndu fara vel með umhverfi, bæði hér á landi og annars staðar.

Fyrst þarf að koma þeim til landsins og frá því í lok ferðar, ef allt gengur vel. Flestir koma flugleiðis og losa þar með kolefni til jafns við tíunda hluta af því sem meðaleinkabíll gerir á hverju ári. Kolefnislosun bæði bíla og þotna fer minnkandi en þetta hlutfall breytist ekki mikið. Ef hingað koma tvöfalt fleiri ferðamenn til landsins eftir tíu ár samsvarar það þess vegna kolefnislosun og mengun frá 50.000 bílum til viðbótar við það sem nú er.

Þá er fólkið komið til landsins og þarf að sýna því landið. Það þarf að komast að helstu náttúrugersemunum þannig að það þarf að byggja vegi að þeim og aðstöðu við þær.

Er þetta endilega lausnin sem fer best með umhverfið?

 

Mæling heimsins

Bókarýni: Mæling heimsins eftir Daniel Kehlmann.

Ég las bókina Mælingu heimsins á ensku nú í sumar. Mér líkaði hún svo vel að þegar ég sá að hún var komin í íslenskri þýðingu keypti ég eintak til að gefa föður mínum. Ekki veit ég hvernig kalli líkar bókin sem fjallar um þýskt gáfufólk og sérvitringa (þetta er sama fólkið) með afskaplega þýskum húmor.

Að meginefni er farið yfir sögu þeirra Alexander Humboldt landkönnuðar og stærðfræðingsins Carl Friedrich Gauss.  Það verður ekki hjá því komist að láta nokkur fræg nöfn fljóta með í þannig sögu.

Íslenskir höfundar seljast grimmt í Þýskalandi og nú er rétt að sjá hvort landinn taki jafnvel við góðri þýskri bók.

Höfundur rýninnar er ekki bókmenntafræðingur.

 

Sækist eftir raforku úr neðri hluta Þjórsár

Ég er að velta fyrir mér hvort ég eigi ekki að bætast í hóp þeirra sem sækjast eftir raforku úr neðri hluta Þjórsár. Mér sýnist hún muni verða svo ódýr að þetta yrði fín búbót fyrir heimilið.

Einhvern veginn verð ég að fá rafmagn í tölvuna til að geta bloggað.

Tregur bloggari

Ég er tregur bloggari og viðurkenni það heils hugar.

Hvað er ég þá að gera hér, kann einhver að spyrja?

Í vor sendi ég Mogga grein til birtingar, sem þið getið lesið hér að neðan. Moggi áskildi sér rétt að birta hana sem netgrein, sem ég hugsaði að væri hið besta mál, en hélt að það þýddi að þau birtu þetta bara á vefmogga. Síðan fékk ég skilaboð um að ég væri kominn með Moggablogg, mér að óvörum!

Það var sem sagt Moggi sem setti upp bloggið en ekki ég. Ég þakka Mogga fyrir ómakið!

Nú ætla ég að reyna að bæta úr þessu og setja eitthvað hér inn í vetur. Þetta er fyrst og fremst gert í virðingarskyni við þá tvo heiðursmenn sem hafa sýnt mér þá virðingu að velja mig sem bloggvin. Það er ekki gustuk að sýna þá að maður sé á lífi.

Hvers vegna er heiminum svona illa við hvalveiðar?

Afstaðan til hvalveiða sýnir vel muninn á afstöðu Íslendinga og annarra þjóða til umhverfisins. Íslendingar hafa haldið fram rétti sínum til að nýta sjávarspendýr eins og aðrar auðlindir sjávar og lands. Þeir benda réttilega á góða stjórnun á auðlindum sjávar borið saman við aðrar þjóðir. Sjávarútvegsstefna Evrópusambandsins (CFP, Common Fisheries Policy) er dæmi um rányrkjustefnu af versta tagi. Það þýðir ekki að Íslendingar geti ekki gert betur. Reynslan hefur sýnt að það er auðvelt að ganga á stofna sjávar. Það er auðveldara hvað varðar sjávarspendýr heldur en fiska. Aukin veiði hefur oft glapið fólki sýn og verið undanfari stofnhruns.

Þegar sjávarspendýr urðu auðveiðanleg var hægt að ganga mjög hratt á stofna þeirra eins og sést til dæmis á hvalveiðum við Ísland 1883–1915. Þá samþykki Alþingi lög um algert veiðibann á hvölum við landið. Það var sjálfgert. Á 32 árum hafði norskum hvalveiðimönnum tekist að gjöreyða stofnum bæði vestanlands og austan. Þeir hreyfðu ekki mótmælum við veiðibanninu enda var ekki lengur um neina veiði að ræða og þeir fluttu sig til Suður-Íshafsins. Í þá daga var notast við gufuknúna báta og sprengiskutla við hvalveiðar eins og enn er gert. Þó að bæði bátar, fjarskiptatækni, staðsetningartækni og veiðibúnaður hafi þróast eru grunnþættir veiðanna þeir sömu. Hvalirnir eru þó orðnir auðfinnanlegri en áður var.

Sprengiskutli má lýsa þannig að þríarma stjaka eða spjóti er skotið að skepnunni úr fallbyssu. Fremst á stjakanum er lítil sprengja sem líkist handsprengju. Þegar skutullinn hittir skepnuna springur þessi oddur og skutullinn á greiða leið inn í hold á skepnunni. Þegar inn er komið kippist dýrið við og leggur á flótta. Þá dragast armarnir út og festast í holdi hvalsins. Hvalurinn syndir af mætti og dregur stundum bátinn drjúga stund áður en hann deyr af blóðmissi. Sprengiskutlarnir eru notaðir til að veiða stórhveli eins og langreyði, sandreyði og búrhval. Í hópi stórhvela eru einnig aðrir skíðishvalir, þar á meðal steypireyðar sem ekki eru lengur veiddar. Skíðishvalir lifa að mestu á átu sem þeir ná í með því að gleypa áturíkan sjó og þrýsta honum út milli skíðanna. Sumir smærri hvalir, eins og hrefnur, eru veiddar með svokölluðum köldum skutli. Hann er með hvössum oddi en engri sprengju. Þá er skotkrafturinn notaður til að brjóta leið inn í hold á skepnunni. Hrefna er í hópi tannhvala sem lifa að mestu á fiski og öðrum sjávarspendýrum og eru langtum minni en stórhvelin sem áður voru talin upp.

Þegar hvalveiðibann var samþykkt 1986 taldi Hafrannsóknastofnun að hvalastofnar við Ísland þyldu þá veiði sem þá gerðist. Veiðin hafði þá minnkað mikið frá því sem mest var á sjöunda áratugnum. Rannsóknir hafa batnað mikið á þeim tuttugu árum sem eru liðin og nú má telja víst að ekki sé hætta á stofnhruni með þeirri veiði sem Hafró leggur til. Íslendingar halda því gjarnan fram að til séu endanleg rök fyrir veiðum sem er hvort stofn sé í hættu, sem greinilega eigi ekki við hér og nú. Ef fólk mótmælir hvalveiðum á þeirri forsendu að því þyki þær villimannslegar og viðbjóðslegar séu það ekki rök, heldur skoðun byggð á tilfinningu. Sumir tala um tilfinningarök. Hvort sem um er rætt telja margir Íslendingar þess konar umræðu ekki svaraverða, ekki fremur en maður deilir um smekk fólks.

Svona tilfinningar eru þó ekki ómerkilegri en svo að þær liggja að baki öllum grundvallarmannréttindum. Eitt sinn þótti í lagi að hneppa fólk í þrælahald en svo er ekki lengur. Til eru samfélög sem samþykkja sæmdarmorð og önnur hafa dauðarefsingu. Hver eru rökin sem ráða þegar fólk segir, þetta er viðbjóðslegt, þetta er viðurstyggilegt og ég samþykki þetta ekki? Sams konar afstaða liggur einnig að baki friðun á margs konar dýrum. Íslendingar borða ekki hunda- eða kattakjöt, skjóta ekki lóu í matinn eða svani. Þeir sem það gera fara að minnsta kosti ekki hátt með það og yrðu vafalaust fordæmdir. Íslendingar skjóta ekki naut á færi. Ef eina leiðin til að fella hreindýr væri að sprengja leið í hold dýrsins og draga það inn yrði væri búið að stöðva þær veiðar. Þessar tilfinningar, eða þessar skoðanir eru óumflýjanlegar í umræðunni. Það er þess vegna eftirtektarvert hversu lítið er rætt um þær hér á landi. Í dýraverndunarlögum stendur að ávallt skuli staðið að veiðum þannig að það valdi dýrunum sem minnstum sársauka. Styðjendur hvalveiða geta sagt að það sé ekki hægt að veiða hvali á annan veg og þá vaknar spurning andstæðinga veiðanna, til hvers þá? Þessi spurning er, eins og málin standa, spurning heimsins til Íslendinga.

Höfundur er upplýsingafræðingur.